การศึกษาวิจัย พัฒนา และส่งเสริมโอเพนซอร์สซอฟต์แวร์และฟรีแวร์

ฝ่ายบริการความรู้ทางวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ตระหนักถึงความจำเป็นในการร่วมสนับสนุนการใช้ซอฟต์แวร์โอเพนซอร์สและฟรีแวร์ที่เหมาะสม สำหรับห้องสมุด สถาบันการศึกษา และหน่วยงานที่สนใจ โดยเฉพาะการพัฒนาและบริการที่เกี่ยวข้องกับทรัพยากรสารสนเทศ เพื่อให้เกิดผลกระทบทางเศรษฐกิจที่เหมาะสมต่อประเทศ ป้องกันการละเมิดปัญหาทรัพย์สินทางปัญญา และมีทางเลือกที่เหมาะสมในการบริการและจัดการเรียนการสอน ทั้งในรูปแบบการจัดหลักสูตรฝึกอบรมสัมมนา การร่วมกับภาควิชาที่เกี่ยวข้องและห้องสมุดระดับอุดมศึกษาจัดกิจกรรมภายใต้ชื่อ STKS สัญจร การจัดทำเอกสารเผยแพร่ คู่มือตำรา การถ่ายทอดความรู้ และการวิจัย พัฒนาเครื่องมือใหม่ๆ สำหรับการจัดการทรัพยากรสารสนเทศอิเล็กทรอนิกส์ เช่น Open Flash e-Book เป็นต้น

ความภาคภูมิใจอย่างสูงสุดของฝ่ายบริการความรู้ทางวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีในกิจกรรม/โครงการที่เกี่ยวข้องกับการศึกษา วิจัย พัฒนาและส่งเสริมโอเพนซอร์สซอฟต์แวร์และฟรีแวร์ก็คือ การมีส่วนร่วมในการส่งเสริมและสนับสนุนการใช้ไอซีทีตามแนวทางเศรษฐกิจพอเพียง คือ การศึกษา เผยแพร่ผลงาน สนับสนุนให้เกิดการใช้ซอฟต์แวร์โอเพนซอร์สและฟรีแวร์ที่เหมาะสมอย่างเป็นรูปธรรม ทั้งในภาคการเรียนการสอนระดับอุดมศึกษา การให้บริการในห้องสมุดหรือหน่วยงานที่ให้บริการทรัพยากรสารสนเทศ โดยทุกหน่วยงานที่ร่วมกิจกรรมกับศูนย์บริการความรู้ทางวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ต่างตระหนักถึงความสำคัญ ความจำเป็นของการเลือกใช้ซอฟต์แวร์กลุ่มนี้ ที่จะส่งผลต่อภาพรวมของหน่วยงานทั้งในมิติของงบประมาณ ความน่าเชื่อถือของหน่วยงาน ความเป็นเครือข่ายความร่วมมือ และการตอบรับแนวคิดเศรษฐกิจพอเพียงอย่างเป็นรูปธรรม

ซอฟต์แวร์ที่ได้ศึกษา และนำแนะให้ใช้นั้น ได้แก่

• 7Zip โปรแกรมสำหรับบีบอัด และขยายไฟล์ในกลุ่ม zip และอื่นๆ โดยเฉพาะฟอร์แมต .7z ที่มีขนาดเล็ก
• Alice เครื่องมือสอนการเขียนโปรแกรมที่สนับสนุน 3D
• AppServ โปรแกรมจำลองเครื่องแม่ข่ายเว็บ ประกอบด้วย
  • Apache
  • MySQL
  • PHP
• ATuotor โปรแกรมบริหารจัดการ eLearning 
• Audacity โปรแกรมตัดต่อเสียง
• BB FlashBack Express บันทึกการทำงานบนจอเป็น Video ง่ายๆ
• BeCyPDFMetaEdit แก้ไข PDF Metadata
• BR’s EXIFextracter เครื่องมือที่ช่วยดึงค่า Image Metadata
• Calibre โปรแกรมบริหารจัดการเอกสารอิเล็กทรอนิกส์ ePub
• CourseLab 2.4 เครื่องมือฟรีสร้างบทเรียน e-Learning
• Dokuwiki โปรแกรมสร้างเอกสารแบบวิกิ
• Drupal โปรแกรมพัฒนาเว็บแบบ CMS - Content Management System ที่น่าสนใจ สามารถประยุกต์ใช้งานกับงานได้หลากหลาย โดยเฉพาะระบบริหารจัดการเอกสารดิจิทัล
• DSpace ซอฟต์แวร์จัดการคลังเอกสารสถาบัน ที่สถาบันการศึกษาหลายแห่งนำมาใช้จัดเก็บผลงานวิจัย ผลงานวิชาการ วิทยานิพนธ์ และ STKS นำมาใช้เป็นเครื่องมือ Harvester เพื่อส่งไปยังระบบคลังวิจัยไทย (http://tnrr.in.th) ในยุคแรกๆ
• EDraw Mind Map : Freeware สร้าง Mind Map และ Flowchart/Diagram สุดเจ๋ง
• Free MindMap โปรแกรมสร้าง Mindmap รองรับการส่งออกเป็น HTML format
• Free Plane โปรแกรมสร้าง Mindmap รองรับการส่งออกเป็น HTML Format
• Flash Page Flip โปรแกรมสร้าง eBook รูปแบบ 3D Flash Flip เป็นฟรีแวร์น่าใช้ตัวหนึ่ง
• Free QuizMaker โปรแกรมช่วยสร้างแบบทดสอบออนไลน์
• Free Video Flip and Rotate หมุน Video ได้ง่าย
• GeoTag โปรแกรมตรวจสอบค่า Geo Tag และแสดงผลบน Google Map
• GIMP โปรแกรมออกแบบสร้างสรรค์งานกราฟิก
• GreenStone ซอฟต์แวร์ระบบห้องสมุดดิจิทัล
• Google Earth โปรแกรมบริหารจัดการแผนที่
• Google Map โปรแกรมแผนที่จาก Google
• Handbrake แปลง Movie เพื่อทำงานบน iPad, iPhone
• ICAAtoM ซอฟต์แวร์บริหารจัดการเอกสารจดหมายเหตุ
• InkScape โปรแกรมออกแบบสร้างสรรค์งานกราฟิกฟอร์แมต Vector
• IrfanView โปรแกรมจัดการงานกราฟิก ที่ประกอบด้วยความสามารถแสดงภาพ จัดการรูปภาพ เพิ่มคำอธิบายภาพ ลดขนาดภาพ เปลี่ยนชื่อภาพ
• iSpring Free 6.0 แปลงร่าง PowerPoint เป็น Flash
• IZarc โปรแกรมสำหรับบีบอัด และขยายไฟล์ในกลุ่ม zip และอื่นๆ
• JabRef ซอฟต์แวร์บริหารรายการอ้างอิงและบรรณานุกรม
• Joomla ซอฟต์แวร์พัฒนาเว็บไซต์ในกลุ่ม CMS : Content Management System ที่สามารถประยุกต์ใช้กับงานได้หลากหลายลักษณะ
• Koha ระบบห้องสมุดอัตโนมัติแบบบูรณาการ ที่ STKS นำมาใช้จริงกับห้องสมุด สวทช. และส่งเสริมร่วมกับหน่วยงานต่างๆ อีกหลายหน่วยงาน
• LearnSquare โปรแกรมบริหารจัดการ eLearning สายพันธุ์ไทยพัฒนาโดย NECTEC
• LibreOffice โปรแกรมสำนักงานที่ประกอบด้วย
  • Base โปรแกรมจัดการฐานข้อมูล
  • Calc โปรแกรมงานคำนวณ
  • Draw โปรแกรมสร้างสรรค์งานกราฟิกฟอร์แมต Vector
  • Impress โปรแกรมสร้างสื่อนำเสนอ
  • Math โปรแกรมสร้างสูตรสมการ
  • Writer โปรแกรมจัดการงานพิมพ์
• Martus ระบบรายงานด้านสิทธิมนุษยชน
• MediaWiki โปรแกรมจัดการเอกสารแบบวิกิ
• Mendeley ซอฟต์แวร์บริหารรายการอ้างอิงและบรรณานุกรม
• MetaX จัดการเมทาดาทาของ Movie
• MIT SIMILE Timeline โปรแกรมนำเสนอข้อมูลในรูปแบบ Timeline
• Moodle โปรแกรมบริหารจัดการ eLearning ที่ได้รับความนิยมสูงมาก
• Mozilla Firefox เว็บเบราว์เซอร์ที่มีความปลอดภัยสูง รวมทั้ง Add-ons ให้เลือกใช้งานที่หลากหลาย
• Mozilla Thunderbird โปรแกรมบริหารจัดการอีเมล
• NASA Eyes on the Earth รู้จัก “โลก” ด้วยตาของคุณเอง
• NotePad++ โปรแกรมแก้ไขเอกสารข้อความในฟอร์แมต Text File รองรับแฟ้มเอกสารหลายฟอร์แมต 
• OJS : Open Journal System โปรแกรมบริหารจัดการวารสารออนไลน์ระบบเปิด
• Omeka โปรแกรมบริหารเอกสารดิจิทัลตามมาตรฐาน Dublin Core และ OAI-PMH
• OpenBiblio ระบบห้องสมุดอัตโนมัติ ที่ STKS นำมาต่อยอดเป็นรุ่น Hotri และรุ่น MyLib 
• OpenOffice.org โปรแกรมสำนักงานที่ประกอบด้วย
  • Base โปรแกรมจัดการฐานข้อมูล
  • Calc โปรแกรมงานคำนวณ
  • Draw โปรแกรมสร้างสรรค์งานกราฟิกฟอร์แมต Vector
  • Impress โปรแกรมสร้างสื่อนำเสนอ
  • Math โปรแกรมสร้างสูตรสมการ
  • Writer โปรแกรมจัดการงานพิมพ์
• Parallel Archive ระบบบริหารจัดการจดหมายเหตุบนฐานของเทคโนโลยีเว็บ 2.0
• PDF2SWF โปรแกรมแปลงเอกสาร PDF เป็น .swf
• PDFCreator โปรแกรมแปลงเอกสารฟอร์แมต PDF
• PhotoScape โปรแกรมปรับแต่งภาพกราฟิก
• PicPick โปรแกรมจัดภาพบนจอ (Screen Capture)
• PKP Harvester โปรแกรมเก็บเกี่ยวบรรณานุกรมจากระบบฐานข้อมูลที่สนับสนุน OAI-PMH
• Pligg โปรแกรมจัดเอกสารเว็บแบบ CMS สำหรับการพัฒนา Social Bookmarking
• Putty โปรแกรม Remote การทำงานกับเครื่องแม่ข่ายเว็บ
• Scratch โปรแกรมเรียนรู้การเขียนโปรแกรมมิ่งแนวใหม่
• Scribus โปรแกรมออกแบบสื่อสิ่งพิมพ์
• Server2Go โปรแกรมจำลองเครื่องแม่ข่ายเว็บ ลักษณะเดียวกับ AppServ แต่มีจุดเด่นที่เป็นการทำงานแบบ Portable
• Sigil โปรแกรมสร้าง eBook ในฟอร์แมต ePub
• StatPlanet เครื่องมือฟรีที่ช่วยในการแสดงข้อมูลสถิติเชิงโต้ตอบ
• Tab player โปรแกรมอ่านหนังสือเสียงระบบ Daisy
• TemaTres โปรแกรมเพื่อการพัฒนา Thesaurus
• TheW32 เครื่องมือจัดการ Thesaurus
• Toad Data Modeler โปรแกรมช่วยสร้าง ER Diagram 
• Tux Math Scrabble เกมคณิตศาสตร์น่าเล่น
• TWiki โปรแกรมจัดการเอกสารแบบวิกิ
• XAMPP โปรแกรมจำลองเครื่องแม่ข่ายเว็บ ลักษณะเดียวกับ AppServ แต่มีจุดเด่นที่มีรุ่น Portable
• XMind โปรแกรมสร้าง MindMap รองรับและแผนภาพลักษณะต่างๆ
• XnView โปรแกรมจัดการงานกราฟิก ที่ประกอบด้วยความสามารถแสดงภาพ จัดการรูปภาพ เพิ่มคำอธิบายภาพ ลดขนาดภาพ เปลี่ยนชื่อภาพ มีจุดเด่นคือ การทำงานกับ Image Metadata และความสามารถแบบ Batch Command
• WinSCP โปรแกรมโอนถ่ายข้อมูลสู่เครื่องแม่ข่ายเว็บ - FTP
• Zotero : Reference Manager โปรแกรมบริหารจัดการอ้างอิงและบรรณานุกรมทำงานผ่าน Mozill Firefox
• Wordpress เครื่องมือพัฒนาเว็บไซต์รูปแบบ Blog

โดยการดำเนินการของ STKS ในส่วนการเผยแพร่ได้ดำเนินการทั้งการรวบรวมซอฟต์แวร์ดังกล่าวเป็น DVD การจัดทำเอกสารคู่มือการใช้งาน ได้แก่ คู่มือ OpenOffice.org Writer, OpenOffice.org Calc, OpenOffice.org Impress และ Dokuwiki การจัดหลักสูตรฝึกอบรมสัมมนา รวมทั้งโปสเตอร์เผยแพร่ความรู้ และการจัดนิทรรศการและร่วมจัดนิทรรศการกับหน่วยงานต่างๆ

ในมิติของงบประมาณมีหน่วยงานหลายหน่วยงานเห็นพ้องกันว่าแนวทางนี้ช่วยให้เกิดการประหยัดงบประมาณที่ต้องจัดเตรียม จัดหา จัดซื้อซอฟต์แวร์ลงได้จำนวนมาก อีกทั้งความร่วมมือในรูปแบบเครือข่ายเว็บ ที่ใช้เครื่องแม่ข่ายเว็บร่วมกัน ระบบการทำงานออนไลน์ร่วมกัน ทำให้ประหยัดงบประมาณการจัดซื้อจัดหา และบริหารเครื่องแม่ข่ายเว็บ และระบบรักษาความมั่นคงปลอดภัยได้เช่นกัน

ผลการดำเนินงานในส่วนนี้นับเป็นช่องทางหนึ่งที่มีผลกระทบต่อเศรษฐกิจและสังคมในภาพรวม นับเป็นความภาคภูมิใจของบุคลากรทุกคนที่ทำงานในหน่วยงานเล็กๆ หน่วยงานหนึ่งของสำนักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ