เรื่องโดย สำนักสนองงานพระราชดำริ
กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช
สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงให้ความสำคัญกับการฟื้นฟู ดูแลรักษา และอนุรักษ์ทรัพยากรป่าไม้และสัตว์ป่ามาโดยตลอดระยะเวลาที่ทรงงานกว่า 70 ปี สมดังพระราชดำรัสตอนหนึ่ง ความว่า “พระเจ้าอยู่หัวเป็นน้ำ ฉันจะเป็นป่า ป่าที่ถวายความจงรักภักดีต่อน้ำ พระเจ้าอยู่หัวสร้างอ่างเก็บน้ำ ฉันจะสร้างป่า” ที่บ้านถ้ำติ้ว ตำบลส่องดาว อำเภอส่องดาว จังหวัดสกลนคร เมื่อปี พ.ศ. 2525 จึงได้เกิดโครงการป่ารักน้ำขึ้นเป็นครั้งแรก
ในส่วนที่เกี่ยวข้องกับภารกิจของกรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืชนั้น ทรงพระราชดำริในการฟื้นฟู ดูแลผืนป่า อนุรักษ์สัตว์ป่า และพัฒนาคุณภาพชีวิตของราษฎรที่อาศัยอยู่ในและโดยรอบพื้นที่ป่าอนุรักษ์ รวมไปถึงการรักษาความมั่นคงของประเทศชาติตามแนวชายแดน โดยมีโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริของพระองค์ ในความรับผิดชอบกว่า 70 โครงการทั่วประเทศ โครงการที่สำคัญ ๆ เช่น
โครงการบ้านเล็กในป่าใหญ่ตามพระราชดำริ
เป็นการรวบรวมราษฎรชาวเขาที่อาศัยอยู่กระจัดกระจายหลายเผ่าพันธุ์ให้เข้ามาอยู่ร่วมกันในลักษณะของบ้านเล็กในป่าใหญ่ เพื่อควบคุมมิให้มีการบุกรุกเผ้าถางป่าต้นน้ำ มีที่อยู่ที่ทำกินเป็นหลักแหล่ง พึ่งพาตนเองได้ และมีส่วนร่วมในการดูแลรักษาป่า ปัจจุบันมีจำนวน 4 โครงการ ได้แก่ โครงการฯ บ้านหนองห้า จังหวัดพะเยา โครงการฯ ห้วยหญ้าไซ จังหวัดเชียงราย โครงการฯ ดอยดำ จังหวัดเชียงใหม่ และโครงการฯ ดอยฟ้าห่มปก จังหวัดเชียงใหม่
พื้นที่ป่าบริเวณโครงการบ้านเล็กในป่าใหญ่ตามพระราชดำริห้วยหญ้าไซ จังหวัดเชียงราย ก่อน (ภาพบน) กับหลัง (ภาพล่าง) ดำเนินโครงการฯ
สถานีพัฒนาการเกษตรที่สูงตามพระราชดำริ
เป็นการสร้างพื้นที่ตัวอย่างเพื่อเสริมสร้างความรู้เกี่ยวกับเกษตรกรรมที่ถูกต้องตามหลักวิชาการ เพื่อให้ราษฎรเข้ามาเรียนรู้แล้วนำไปประกอบอาชีพเกษตรกรรมในพื้นที่ทำกินของตนเอง โดยมีเป้าหมายเพื่อลดการบุกรุกทำลายป่า ลดการทำไร่เลื่อนลอย ปัจจุบันมีจำนวน 18 โครงการทั่วประเทศ เช่น สถานีฯ ดอยม่อนล้าน สถานีฯ ห้วยเมืองงาม สถานีฯ ดอยแบแล จังหวัดเชียงใหม่ สถานีฯ บ้านปางขอน สถานีฯ ดอยบ่อ สถานีฯ ห้วยหยวก-ป่าโซ สถานีฯ บ้านธารทอง จังหวัดเชียงราย สถานีฯ ภูพยัคฆ์ สถานีฯ บ้านสบขุ่น จังหวัดน่าน หรือสถานีฯ บ้านป่าคา จังหวัดกำแพงเพชร
ภาพถ่ายดาวเทียมพื้นที่สถานีฯ บ้านปางขอน จังหวัดเชียงราย เปรียบเทียบปี พ.ศ. 2548 (ซ้าย) กับ พ.ศ. 2558 (ขวา)
สถานีพัฒนาการเกษตรที่สูงตามพระราชดำริบ้านปางขอน จังหวัดเชียงราย พื้นที่ต้นแบบการปลูกกาแฟแซมผืนป่า
โครงการฟาร์มตัวอย่างตามพระราชดำริ
มีเป้าหมายช่วยเหลือราษฎรที่ยากจนให้สามารถมีงานทำในลักษณะของฟาร์มเลี้ยงสัตว์ควบคู่ไปกับการทำการเกษตรกรรม ปัจจุบันมี 3 โครงการ อยู่ในพื้นที่จังหวัดเชียงใหม่ ประกอบด้วย ฟาร์มตัวอย่างบ้านขุนแตะ ฟาร์มตัวอย่างบ้านแม่ตุงติง และฟาร์มตัวอย่างบ้านดงเย็น
โครงการฟาร์มตัวอย่างตามพระราชดำริช่วยให้ราษฎรสามารถปลูกข้าวไว้บริโภคเพียงพอ มีอาชีพสร้างรายได้ที่ยั่งยืน เช่น การเลี้ยงหมูหลุม ปลูกต้นหอมญี่ปุ่น
โครงการหมู่บ้านยามชายแดนอันเนื่องมาจากพระราชดำริ
มีเป้าหมายเพื่อพัฒนาคุณภาพชีวิตของราษฎรที่อาศัยอยู่ตามแนวตะเข็บชายแดนของประเทศ ให้มีความเป็นอยู่ที่ดีขึ้น ลดการบุกรุกทำลายป่า สามารถช่วยหน่วยงานราชการในการเป็นยามแจ้งเหตุปัญหาความมั่นคงชายแดน และปัญหายาเสพติดข้ามชาติ ปัจจุบันมีจำนวน 5 โครงการ ได้แก่
โครงการที่เกี่ยวกับการอนุรักษ์สัตว์ป่า
สมเด็จพระราชชนนีพันปีหลวงทรงห่วงใยช้างป่าซึ่งถือเป็นสัตว์คู่บ้านคู่เมืองของประเทศ จึงทรงมุ่งพัฒนาและสร้างจิตสำนึกให้ราษฎรได้รักสัตว์ป่าและเห็นคุณค่าของทรัพยากรธรรมชาติผ่านโครงการพระราชดำริ เช่น โครงการฟื้นฟูสภาพอาหารช้างป่าภูหลวง จังหวัดเลย โครงการคืนช้างสู่ธรรมชาติ โครงการอนุรักษ์ทรัพยากรป่าไม้และสัตว์ป่าในพื้นที่ป่ารอยต่อ 5 จังหวัด (ภาคตะวันออก)
โครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืช
มีเป้าหมายเพื่อรวบรวมและอนุรักษ์พันธุกรรมของพรรณพืชป่าที่เป็นสมบัติล้ำค่า ผ่านการดำเนินโครงการต่าง ๆ เช่น โครงการอนุรักษ์พันธุ์กล้วยไม้รองเท้านารีอินทนนท์ จังหวัดเชียงใหม่ มีเป้าหมายอนุรักษ์พันธุ์กล้วยไม้รองเท้านารีสายพันธุ์ต่าง ๆ ที่หายากและใกล้สูญพันธุ์ อันก่อให้เกิดประโยชน์ในการศึกษาวิจัยด้านพฤกษศาสตร์และขยายพันธุ์กล้วยไม้ป่ากลับคืนสู่ป่าธรรมชาติ และโครงการป่าสักนวมินทรราชินี จังหวัดแม่ฮ่องสอน การอนุรักษ์คุ้มครองพื้นที่ป่าไม้สักที่สมบูรณ์ที่สุดของประเทศไทย เนื้อที่กว่า 10,000 ไร่ ที่ขึ้นกระจายอยู่บนพื้นที่สูงเกินกว่า 900 เมตร จากระดับน้ำทะเลปานกลาง ในท้องที่อำเภอปางมะผ้า อำเภอปาย และอำเภอเมืองแม่ฮ่องสอน จังหวัดแม่ฮ่องสอน
พื้นที่ป่าไม้สักเนื้อที่กว่า 10,000 ไร่ ในโครงการป่าสักนวมินทรราชินี
โครงการสวนป่าพระนามาภิไธย พื้นที่ภาคใต้ ในท้องที่จังหวัดยะลาและนราธิวาส
มีเป้าหมายในการคุ้มครองพื้นที่ป่าดิบชื้นที่มีความอุดมสมบูรณ์มากที่สุด และเป็นแหล่งที่อยู่อาศัยของนกเงือกชนิดต่าง ๆ ภายในเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าฮาลา-บาลา
พระองค์ท่านยังมีพระราชปณิธานแน่วแน่ในการปกป้องพิทักษ์รักษาทรัพยากรป่าไม้ของชาติ ด้วยทรงให้จัดตั้งโครงการราษฎรอาสาสมัครพิทักษ์ป่า (รสทป.) มีเป้าหมายเพื่อสร้างจิตสำนึกของราษฎรตั้งแต่ระดับหมู่บ้านจนถึงระดับชุมชน ให้เกิดความรักและหวนแหนทรัพยากรป่าไม้ เกิดความรู้สึกร่วมกันในการเป็นเจ้าของพื้นที่ป่า เพื่อหยุดยั้งการทำลายป่าและขบวนการลักลอบตัดไม้ เกิดความรักความสามัคคีในชุมชน โดยได้พระราชทานธงราษฎรอาสาสมัครพิทักษ์ป่า (ธง รสทป.) เพื่อเป็นเครื่องหมายเชิดชูเกียรติและแสดงถึงความเข้มแข็งในการร่วมกันดูแลรักษาป่าของราษฎร ทั้งนี้ แต่แต่ปี พ.ศ. 2560-2565 มีราษฎรผ่านการอบรมราษฎรอาสาสมัครพิทักษ์ป่าไปแล้ว จำนวน 6,477 คน
โครงการดังกล่าวเหล่านี้เป็นเพียงส่วนหนึ่งในพระราชกรณียกิจที่ทรงมีพระราชวิริยะ อุตสาหะ และความห่วงใยของพระองค์ท่านต่อความสมบูรณ์ของทรัพยากรป่าไม้และสัตว์ป่า รวมไปถึงความอยู่ดีมีสุขของราษฎรทุกหมู่เหล่า เป็นเครื่องสะท้อนถึงพระมหากรุณาธิคุณในพระราชหฤทัยที่เปี่ยมล้นด้วยพระเมตตาและทรงห่วงใยพสกนิกรเสมอมา โดยไม่เพียงแต่จะยกระดับชีวิตความเป็นอยู่ให้พอมีพอกินเท่านั้น แต่ยังได้สร้างอาชีพ แหล่งความรู้ และภูมิปัญญาที่หล่อเลี้ยงชีวิตราษฎร สืบทอดต่อถึงคนรุ่นหลังจวบจนทุกวันนี้ ก่อให้เกิดประโยชน์สูงสุดแก่ผืนแผ่นดินไทย สมดังพระราชสมัญญา “พระราชินีผู้สร้างกำไรให้แผ่นดิน” โดยแท้จริง
About Author
