“การดำเนินงานทุกด้าน หากมีการวางแผนที่ดีจะประสบความสำเร็จ ถึงแม้บางงานอาจใช้เวลานานมากจึงจะสำเร็จ”
รองศาสตราจารย์ ดร.มณี อาภานันทิกุล โรงเรียนพยาบาลรามาธิบดี คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล เป็นผู้ได้รับรางวัลอาจารย์ตัวอย่าง ประจำปี 2568 สาขาการรับใช้สังคม ของสภาคณาจารย์มหาวิทยาลัยมหิดล จบการศึกษาจากหลักสูตรพยาบาลศาสตรบัณฑิต ภาควิชาพยาบาลศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล ภายหลังที่ปฏิบัติงานเป็นอาจารย์ของภาควิชาพยาบาลศาสตร์ (ปัจจุบันได้เปลี่ยนชื่อเป็นโรงเรียนพยาบาลรามาธิบดี) คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล ในช่วงเวลาดังกล่าว ประเทศไทยประสบปัญหาการขาดแคลนอาจารย์พยาบาลที่จบการศึกษาระดับปริญญาเอก ทำให้เกิดความจำเป็นเร่งด่วนในการพัฒนาอาจารย์พยาบาลให้มีคุณวุฒิสูงขึ้นเพื่อรองรับการผลิตพยาบาลเพียงพอกับความต้องการของประเทศ รัฐบาลจึงสนับสนุนทุนการศึกษาต่อในระดับปริญญาเอกในสถาบันการศึกษาพยาบาล ซึ่งอาจารย์เป็นท่านหนึ่งที่ได้รับทุนรัฐบาลดังกล่าวเพื่อศึกษาต่อระดับปริญญาโทและเอก (สาขาพยาบาลศาสตร์) ด้านสุขภาพผู้หญิง ณ ประเทศสหรัฐอเมริกา เมื่อสำเร็จการศึกษากลับมาปฏิบัติงาน ได้เรียนรู้การทำงานในเรื่องของหลักสูตรระดับปริญญาตรี ในระหว่างทำงานเป็นช่วงที่ขาดแคลนอาจารย์ที่สอนในระดับบัณฑิตศึกษา จึงได้ทำงานสอนในหลายสาขาของหลักสูตรบัณฑิตศึกษา ทั้งในระดับปริญญาโท และหลักสูตรปริญญาเอก รวมถึงมีส่วนร่วมในการพัฒนาและปรับปรุงหลักสูตรบัณฑิตศึกษาดังกล่าว นอกจากนี้ได้เป็นประธานรายวิชาของหลักสูตรทุกระดับในแต่ละภาคการศึกษา ไปพร้อม ๆ กับการทำหน้าที่เป็นผู้บริหารของโรงเรียนพยาบาลรามาธิบดี
ในปัจจุบัน รองศาสตราจารย์ ดร.มณี อาภานันทิกุล ได้รับผิดชอบและสอนในหลักสูตรระดับบัณฑิตศึกษาอย่างต่อเนื่อง โดยเฉพาะหลักสูตรปรัชญาดุษฎีบัณฑิต สาขาพยาบาลศาสตร์ (หลักสูตรนานาชาติ) อาจารย์เริ่มต้นทำงานบริหารหลักสูตรปรัชญาดุษฎีบัณฑิต สาขาพยาบาลศาสตร์นี้ จากการเป็นผู้ช่วยประธานหลักสูตร เลขานุการหลักสูตร และประธานหลักสูตร ตามลำดับ ด้วยมีประสบการณ์ในการศึกษาหลักสูตรปริญญาเอกมานาน ทำให้เข้าใจอย่างลึกซึ้งในหลักสูตรและได้รับการสนับสนุนจากผู้อำนวยการและผู้บริหารของโรงเรียนพยาบาลรามาธิบดี โดยแต่งตั้งอาจารย์เป็นประธานคณะกรรมการพัฒนาหลักสูตรปริญญาเอกทำงานร่วมกับคณะทำงานที่มีความมุ่งมั่นตั้งใจในการพัฒนาหลักสูตรแบบบูรณาการใหม่ คือ หลักสูตร BSN to Ph.D. (หลักสูตรนานาชาติ) ซึ่งรับนักศึกษาจบการศึกษาปริญญาตรีสาขาพยาบาลศาสตร์เข้าศึกษาต่อในระดับปริญญาเอก ซึ่งเป็นหลักสูตรที่มีการพัฒนาร่วมกับสถาบันการศึกษาพยาบาลในประเทศสหรัฐอเมริกา และทำงานร่วมกับคณะต่าง ๆ ของภายในมหาวิทยาลัยมหิดล ได้แก่ คณะวิทยาศาสตร์ คณะวิศวกรรมศาสตร์ และคณะเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร หลักสูตรได้รับการอนุมัติจากสภามหาวิทยาลัยให้เปิดหลักสูตร ขณะนี้อยู่ระหว่างการพิจารณารายละเอียดของหลักสูตรจากบัณฑิตวิทยาลัย
ผลงานที่สร้างความโดดเด่นของ รองศาสตราจารย์ ดร.มณี อาภานันทิกุล ได้แก่ ผลงานโครงการวิจัยการดูแลสุขภาพตนเองตามหลักเศรษฐกิจพอเพียง: การวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วมเตรียมผู้หญิงวัยกลางคนสู่วัยสูงอายุที่มีสุขภาพดี เป็นโครงการที่มุ่งเน้นการทำงานในชุมชนรอบมหาวิทยาลัย เริ่มต้นจากการเน้นกลุ่มเป้าหมายคือสตรี ได้เข้าไปสำรวจปัญหา พัฒนากระบวนการมีส่วนร่วมของผู้หญิงวัยกลางคนในการดูแลสุขภาพตนเองตามหลักเศรษฐกิจพอเพียง และเพื่อพัฒนาแนวทางการดูแลสุขภาพด้วยตนเองอย่างต่อเนื่องและรูปแบบการดูแลสุขภาพตนเองของผู้หญิงวัยกลางคนให้เข้าสู่วัยสูงอายุที่มีคุณภาพ และดำเนินการพัฒนาชุมชนตามความต้องการของชุมชนอย่างแท้จริง ซึ่งครอบคลุมหลายด้าน เช่น การให้ความรู้ด้านโภชนาการ การออกกำลังกาย สมุนไพร การใช้วัสดุอุปกรณ์ที่มีอยู่ในชุมชนเพื่อให้เกิดประโยชน์ การสาธิตวิธีการตรวจสอบสารเคมีในผักและผลไม้เบื้องต้น การล้างผักและผลไม้ที่ถูกต้อง วิธีการปฐมพยาบาลเบื้องต้น การช่วยชีวิตเบื้องต้น เป็นต้น ประโยชน์ที่ได้รับคือ การขับเคลื่อนในการตระหนักถึงเรื่องเศรษฐกิจพอเพียง และการนำเศรษฐกิจพอเพียงไปประยุกต์ใช้ในการดูแลสุขภาพของตนเอง โดยเฉพาะในกลุ่มผู้หญิงวัยกลางคนที่จะเข้าสู่วัยสูงอายุ และทำให้หน่วยงานด้านสุขภาพและองค์กรอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้อง ได้รับแนวทางในการพัฒนาการดูแลสุขภาพตนเองของกลุ่มผู้หญิงวัยกลางคนในชุมชน เพื่อการมีสุขภาพที่ดีโดยใช้หลักเศรษฐกิจพอเพียง และได้เผยแพร่องค์ความรู้เรื่องการดูแลสุขภาพตนเองตามหลักเศรษฐกิจพอเพียง และแนวทางการดูแลสุขภาพตนเองอย่างต่อเนื่องของผู้หญิงวัยกลางคนในการประชุมวิชาการและตีพิมพ์ในวารสารระดับชาติและระดับสากล
รองศาสตราจารย์ ดร.มณี อาภานันทิกุล ได้กล่าวถึงบทบาทในการสอนว่า การสอนคืองานหลัก ซึ่งจะต้องบริหารจัดการเวลาระหว่างการสอนให้เหมาะสม หลังการสอนภาคทฤษฎีจะมีงานที่อาจารย์ต้องทำต่อเนื่อง ได้แก่ การตรวจการบ้านของนักศึกษาระดับปริญญาตรี รายงานเชิงวิชาการของนักศึกษาระดับปริญญาโทและเอก ในการสอนภาคปฏิบัติ ต้องตรวจงานของนักศึกษาปริญญาตรีที่ฝึกปฏิบัติจริงบนหอผู้ป่วยใน (Ward) เช่น แบบประเมินภาวะสุขภาพ 11 แบบแผน แผนการพยาบาลผู้ป่วย แบบตรวจร่างกายผู้ป่วย บันทึกทางการพยาบาล เป็นต้น รวมถึงการควบคุมการทำวิทยานิพนธ์ การตรวจวิทยานิพนธ์ การเป็นประธานและกรรมการสอบวัดคุณสมบัตินักศึกษาปริญญาเอก ประธานและกรรมการสอบโครงร่างวิทยานิพนธ์ ประธานและกรรมการสอบวิทยานิพนธ์ ของนักศึกษาระดับบัณฑิตศึกษา ภาระงานหลักอีกด้านที่สำคัญของอาจารย์ในมหาวิทยาลัย คือ การทำวิจัย และการขอทุนวิจัย ซึ่งโครงการวิจัยของอาจารย์เป็นการวิจัยในชุมชน เพื่อให้นักศึกษาปริญญาเอกมีชั่วโมงฝึกปฏิบัติวิจัย (Research practice) อีกทั้ง อาจารย์เป็นหัวหน้าโครงการวิจัยและคณะวิจัย เข้าชุมชนเพื่อทำวิจัย และทำกิจกรรมให้ความรู้ โดยให้นักศึกษาเข้าร่วมในช่วงวันหยุดเสาร์-อาทิตย์ ที่เป็นช่วงเวลาที่สะดวกของชุมชนและบุคลากรทางการแพทย์ในพื้นที่ สำหรับเวลาที่เหลือได้จัดสรรให้การประชุมคณะกรรมการชุดต่าง ๆ งานกิจการนักศึกษา บริการวิชาการ บริการพยาบาล (Faculty practice) และบริการสังคม สำหรับการจัดการเรียนการสอนจะมุ่งเน้นให้ผู้เรียนมีบทบาทสำคัญและลงมือปฏิบัติจริง (Active learning) และเน้นผลลัพธ์ที่จะเกิดกับผู้เรียน (Outcome-based learning) สิ่งสำคัญต้องทำให้ผู้เรียนเข้าใจนำความรู้นั้นไปใช้ประโยชน์ หรือสามารถปฏิบัติได้จริง เช่น นำไปปฏิบัติกับผู้ป่วยได้อย่างถูกต้องและปลอดภัย ในส่วนของเนื้อหาการเรียนบางเรื่องนักศึกษาสามารถไปอ่านเองได้เนื่องจากมีแหล่งความรู้ทางวิชาการหลากหลายที่สามารถเข้าถึงได้ง่าย อาจารย์ผู้สอนจึงเลือกเฉพาะเนื้อหาที่เข้าใจยาก “หากเราปูพื้นฐานเรื่องกระบวนการเรียนรู้ดี ตั้งแต่ปีแรกก็จะติดตัวเขาไปตลอดชีวิต”
รองศาสตราจารย์ ดร.มณี อาภานันทิกุล กล่าวถึงมุมมองวิชาชีพพยาบาลในอนาคตว่า วิชาชีพพยาบาลนั้น ยังเป็นวิชาชีพที่มีนักศึกษาเลือกเรียนค่อนข้างมาก และยังคงมีความต้องการสูง พยาบาลเป็นวิชาชีพที่ขาดแคลนอยู่ นับเป็นภาวะวิกฤตของวิชาชีพและระบบบริการสุขภาพมาโดยตลอดทั้งในประเทศไทยและต่างประเทศ แม้ในปัจจุบันมีการส่งเสริมให้คงอยู่ในระบบราชการให้ยาวนานขึ้น แต่มีปัจจัยเรื่องอื่นที่ดึงดูดให้ออกจากระบบราชการไปสู่นอกระบบหรือตลาดแรงงานอื่น ได้แก่ ค่าตอบแทน สวัสดิการ สภาพแวดล้อมที่ดีกว่า เป็นต้น โดยเฉพาะพยาบาลในรุ่นกลางมีการตัดสินใจย้ายสถานที่ทำงาน หรือเปลี่ยนไปทำงานเพิ่มจำนวนมากขึ้น อย่างไรก็ตามวิชาชีพการพยาบาลนี้ยังคงมีความสำคัญต่อสังคม เนื่องจากประเทศเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุ มีจำนวนผู้สูงอายุป่วยเพิ่มขึ้น ผู้ป่วยที่มีโรคซับซ้อนก็มีจำนวนเพิ่มมากขึ้น ทำให้ความต้องการพยาบาลเพิ่มขึ้นในการดูแลในสถานบริการสุขภาพ นอกเหนือจากมีการดูแลจากญาติ พี่น้องของผู้ป่วยช่วยกันดูแล หรือจ้างคนดูแล ดังนั้นการรักษาพยาบาลให้คงอยู่ในระบบราชการจึงเป็นเรื่องสำคัญและท้าทาย ปัจจุบันพยาบาลเลือกทำงานได้หลายแบบ เช่น ทำงานแบบเต็มเวลา แบบไม่เต็มเวลา หรือทำงานแบบอิสระ บางคนไปทำงานต่างประเทศเนื่องจากพยาบาลไทยมีชื่อเสียงด้านการดูแลที่เอาใจใส่ เอื้ออาทร จึงเป็นที่ต้องการของหลายประเทศ และให้ค่าตอบแทนที่สูง ดังนั้นวิชาชีพการพยาบาลจึงมีความมั่นคงและโอกาสได้งานมีสูงกว่าวิชาชีพอื่น และปัจจุบันมีการเปิดโอกาสให้ผู้ที่สำเร็จการศึกษาระดับปริญญาตรีสาขาอื่น สามารถสมัครเข้าศึกษาในหลักสูตรพยาบาลศาสตรบัณฑิตได้ โดยบางมหาวิทยาลัยมีระบบการเทียบโอนหน่วยกิตบางรายวิชา หากอยู่ในเงื่อนไขระยะเวลาที่กำหนด โดยไม่ต้องเรียนซ้ำในรายวิชาเหล่านั้น จึงเป็นการเปิดโอกาสให้ผู้ต้องการเปลี่ยนสายอาชีพมาเป็นพยาบาลได้
จากการสั่งสมประสบการณ์กว่าสองทศวรรษในด้านการสอน การบริหาร การร่วมและการนำการพัฒนาหลักสูตรพยาบาลให้ทันสมัยและรองรับกับการศึกษาในปัจจุบัน รองศาสตราจารย์ ดร.มณี อาภานันทิกุล กล่าวทิ้งท้ายว่าการทำหน้าที่เพื่อประโยชน์ของสังคม ซึ่งถือเป็นการ “สร้างศิษย์ที่มีคุณภาพให้กับประเทศ ทำประโยชน์ให้กับประเทศได้ต่อ การพัฒนาผู้หญิงในชุมชนได้เริ่มดูแลสุขภาพตนเองและสมาชิกในครอบครัวเพื่อการมีสุขภาวะที่ยั่งยืน คนสร้างรู้สึกภาคภูมิใจกับความสำเร็จที่ได้พัฒนาคนให้สังคม เพื่อต่อยอดงานให้ก้าวหน้าต่อไป ถือว่า เป็นการให้ที่สูงสุดของชีวิต” ตลอดระยะเวลาการทำงานให้แก่โรงเรียนพยาบาลรามาธิบดี คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล ให้แก่องค์กรวิชาชีพการพยาบาล และให้แก่ชุมชนและสังคม สิ่งนี้แสดงให้เห็นว่า “อาจารย์เป็นบุคคลที่สำคัญคนหนึ่งในสถาบันที่ผลิตคนที่มีคุณภาพมาทำประโยชน์ให้กับสังคม” สะท้อนถึงการเห็นถึงการปฏิบัติหน้าที่ในทุกด้านด้วยความทุ่มเทให้กับองค์กรและมีคนเห็นถึงความสำคัญ
About Author
