“ผ้าไหมคือชีวิตของยาย ยายจะทอจนไม่มีแรง เพราะนี่คือสิ่งที่ยายรักที่สุด” คำบอกเล่าจาก น้อย ผ่อนผาแดง หรือ ยายน้อย หญิงชราวัยย่าง 80 ปี สมาชิกรุ่นบุกเบิกของกลุ่มทอผ้าไหมศิลปาชีพบ้านดอนหลี่ อำเภอพยัคฆภูมิพิสัย จังหวัดมหาสารคาม สะท้อนถึงความผูกพันที่มีต่อผ้าไหม งานหัตถศิลป์ที่เธอคลุกคลีมาแต่เยาว์วัย จนเป็นกำลังสำคัญของชุมชนที่สืบสานภูมิปัญญาการปลูกหม่อนเลี้ยงไหมและทอผ้าไหมพื้นบ้านจนถึงปัจจุบัน
กว่า 20 ปีแล้วที่ชาวบ้านดอนลี่ได้รวมตัวเป็น กลุ่มทอผ้าไหมศิลปาชีพบ้านดอนหลี่ เพื่อสืบทอดการทอผ้าไหมมัดหมี่ของชุมชน และเป็นส่วนหนึ่งของโครงการศูนย์ศิลปาชีพโดย “มูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพในพระบรมราชินูปถัมภ์”[1] ที่ได้สร้างอาชีพ สร้างรายได้และสืบสานภูมิปัญญาของชุมชนจากรุ่นสู่รุ่น ซึ่งครั้งหนึ่ง ยายน้อย และลูกสาว ได้มีโอกาสถวายผ้าไหมฝีมือชาวบ้านแด่สมเด็จพระพันปีหลวง นับเป็นความภาคภูมิใจสูงสุดในชีวิต
[1] โครงการศูนย์ศิลปาชีพ โดย “มูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพในพระบรมราชินูปถัมภ์” ต่อมาเปลี่ยนชื่อเป็น “มูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพพิเศษในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง”
ช่วงปลายเดือนตุลาคมที่ผ่านมา ยายน้อย และสมาชิกกลุ่มฯ ได้ร่วมเรียนรู้ “การออกแบบลายอัตลักษณ์ผ้าไหมของชุมชนบ้านดอนหลี่” จาก ผศ.ดร.กิตติ์ธนัตถ์ ญาณพิสิษฐ์ ศูนย์ความเป็นเลิศด้านสิ่งทอพื้นเมืองแพรวา มหาวิทยาลัยกาฬสินธุ์ โครงการส่งเสริมศิลปาชีพบ้านดอนหลี่ จังหวัดมหาสารคาม และสถาบันการจัดการเทคโนโลยีและนวัตกรรมเกษตร (สท.) สวทช. และเป็นครั้งแรกที่กลุ่มฯ มีลายผ้าเป็นของตนเอง
“มะลิร้อยรัก” คือชื่อลายผ้าอัตลักษณ์ของกลุ่มฯ โดยได้แรงบันดาลใจจากเมื่อครั้งสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ได้เสด็จเยี่ยมโครงการส่งเสริมศิลปาชีพบ้านดอนหลี่เมื่อวันที่ 27 ธันวาคม 2547
ลายผ้า “มะลิร้อยรัก” ใช้เทคนิคหมัดหมี่ (Ikat Technique) เป็นภูมิปัญญาการสร้างลวดลายบนผ้าไหมที่สืบทอดมาอย่างยาวนานของชาวอีสาน อาศัยหลักการ “มัดก่อนย้อม” เพื่อควบคุมตำแหน่งของสีให้เกิดเป็นลวดลายตามที่ต้องการบนเส้นไหม ก่อนนำไปทอเป็นผืนผ้า กระบวนการนี้ต้องใช้ความประณีตและความแม่นยำ
“มะลิร้อยรัก” จึงเป็นสัญลักษณ์แทนความรัก ความผูกพัน และความระลึกถึงในพระมหากรุณาธิคุณของพระองค์ท่านที่เปี่ยมด้วยความหมายและคุณค่าทางจิตใจของชุมชน
“พระองค์ทรงมีพระเมตตา ส่งเสริมให้ชาวบ้านมีอาชีพและรายได้ สามารถพึ่งพาตนเองได้ ตอนนี้ยายอายุมากแล้ว แต่ก็จะทอผ้าไหมต่อไป” ยายน้อย กล่าวทิ้งท้าย
อนึ่ง สถาบันการจัดการเทคโนโลยีและนวัตกรรมเกษตร (สท.) สวทช. ร่วมกับมหาวิทยาลัยกาฬสินธุ์ ทำงานร่วมกับกลุ่มทอผ้าไหมศิลปาชีพบ้านดอนหลี่ มาตั้งแต่ปี พ.ศ. 2567 โดยได้ถ่ายทอดองค์ความรู้และเทคโนโลยีเอนไซม์เอนอีซ เอนไซม์ซิลค์โปร และการย้อมสีธรรมชาติ เพื่อยกระดับประสิทธิภาพการผลิตผ้าไหมและเพิ่มมูลค่าผลิตภัณฑ์ของกลุ่มฯ ปัจจุบันกลุ่มฯ สามารถย้อมสีผ้าไหมได้หลากหลาย การยึดติดสีดีและลดระยะเวลาการย้อม ทำให้ได้ผลิตภัณฑ์คุณภาพ เป็นที่ต้องการของตลาด ผ้าไหมของกลุ่มฯ ได้มาตรฐานนกยูงสีน้ำเงิน ราคาจำหน่ายผ้าไหมสีเคมีผืนละ 2,500 บาท ผ้าไหมสีธรรมชาติผืนละ 5,000 -20,000 บาท ขึ้นอยู่กับการย้อมสีในแต่ละผืน