วันที่ 18 สิงหาคมของทุกปี คือ “วันวิทยาศาสตร์แห่งชาติ” วันสำคัญที่ชวนให้คนไทยรำลึกถึงพระปรีชาสามารถของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4 พระมหากษัตริย์ผู้ทรงได้รับการถวายพระราชสมัญญานามว่า “พระบิดาแห่งวิทยาศาสตร์ไทย” จากเหตุการณ์ครั้งประวัติศาสตร์ที่พระองค์ทรงคำนวณการเกิดสุริยุปราคาเต็มดวงได้อย่างแม่นยำ
ย้อนกลับไปเมื่อวันที่ 18 สิงหาคม พ.ศ. 2411 ณ หมู่บ้านหว้ากอ จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ ได้เกิดปรากฏการณ์ทางดาราศาสตร์ครั้งสำคัญ นั่นคือ สุริยุปราคาเต็มดวง (Total Solar Eclipse) สิ่งที่ทำให้เหตุการณ์ครั้งนี้ถูกจารึกไว้ในประวัติศาสตร์ชาติไทยและวงการวิทยาศาสตร์ระดับนานาชาติ คือการที่พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพยากรณ์การเกิดปรากฏการณ์นี้ไว้ล่วงหน้าถึง 2 ปีอย่างละเอียด ทั้งตำแหน่งและเวลาที่จะเกิดขึ้น
ในยุคสมัยที่ความรู้ทางวิทยาศาสตร์ตะวันตกยังไม่เป็นที่แพร่หลายในสยาม พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงศึกษาดาราศาสตร์และคณิตศาสตร์ด้วยพระองค์เองอย่างลึกซึ้ง พระองค์ทรงสั่งซื้อตำราและเครื่องมือทางวิทยาศาสตร์จากต่างประเทศ และทรงนำความรู้มาประยุกต์ใช้ในการคำนวณทางดาราศาสตร์ด้วยหลักการและวิธีการอันเป็นสากล
การคำนวณสุริยุปราคาเต็มดวงครั้งนั้น พระองค์ทรงระบุแนวคราส (แนวที่เงาของดวงจันทร์จะพาดผ่าน) ว่าจะผ่านที่ตำบลหว้ากอ จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ และทรงคำนวณเวลาของการเกิดปรากฏการณ์ได้อย่างแม่นยำ ซึ่งแตกต่างจากคำนวณของนักดาราศาสตร์ชาวฝรั่งเศสที่ระบุไว้เล็กน้อย
เพื่อพิสูจน์ผลการคำนวณของพระองค์ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้เสด็จพระราชดำเนินพร้อมด้วยพระบรมวงศานุวงศ์ ข้าราชบริพาร และคณะทูตานุทูตจากชาติตะวันตก ไปยังค่ายหลวงที่บ้านหว้ากอ การเสด็จฯ ครั้งนี้ไม่เพียงแต่เป็นการทอดพระเนตรปรากฏการณ์ธรรมชาติเท่านั้น แต่ยังมีความสำคัญอย่างยิ่งยวดในการแสดงให้นานาชาติเห็นถึงพระอัจฉริยภาพและสายพระเนตรอันยาวไกลของพระมหากษัตริย์แห่งสยาม ที่ทรงให้ความสำคัญกับวิทยาศาสตร์ทัดเทียมนานาอารยประเทศ
และเมื่อถึงเวลาที่ทรงพยากรณ์ไว้ สุริยุปราคาเต็มดวงก็ปรากฏขึ้นตรงตามตำแหน่งและเวลาที่ทรงคำนวณไว้ทุกประการ สร้างความประจักษ์และความชื่นชมแก่คณะผู้สังเกตการณ์ทั้งชาวไทยและชาวต่างชาติเป็นอย่างยิ่ง เหตุการณ์ครั้งนี้ได้รับการกล่าวขานในระดับสากลว่าเป็น “King of Siam’s Eclipse”
การสถาปนา “วันวิทยาศาสตร์แห่งชาติ”
เพื่อเป็นการน้อมรำลึกในพระมหากรุณาธิคุณและเทิดพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ในฐานะที่ทรงเป็นผู้วางรากฐานทางวิทยาศาสตร์สมัยใหม่ในประเทศไทย สมาคมวิทยาศาสตร์แห่งประเทศไทยในพระบรมราชูปถัมภ์ ได้เสนอต่อรัฐบาลให้มีการจัดตั้งวันวิทยาศาสตร์แห่งชาติขึ้น
ต่อมา เมื่อวันที่ 14 เมษายน พ.ศ. 2525 คณะรัฐมนตรีได้มีมติอนุมัติให้วันที่ 18 สิงหาคม ของทุกปีเป็น “วันวิทยาศาสตร์แห่งชาติ” และได้ถวายพระราชสมัญญานามแด่พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวว่า “พระบิดาแห่งวิทยาศาสตร์ไทย”
วันวิทยาศาสตร์แห่งชาติจึงไม่ได้เป็นเพียงวันแห่งการรำลึกถึงเหตุการณ์ในอดีต แต่ยังเป็นวันที่กระตุ้นเตือนให้สังคมไทยตระหนักถึงความสำคัญของวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีต่อการพัฒนาประเทศ และเป็นแรงบันดาลใจให้เยาวชนรุ่นใหม่หันมาสนใจศึกษาเรียนรู้ เพื่อสร้างสรรค์นวัตกรรมและขับเคลื่อนประเทศให้ก้าวไปข้างหน้าอย่างยั่งยืนบนพื้นฐานของความรู้และเหตุผล
ข้อมูลอ้างอิง:
- สมาคมดาราศาสตร์ไทย
- วิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี
About Author
