ทีมนักวิจัยญี่ปุ่นคว้ารางวัลอิกโนเบล (Ig Nobel) สาขาชีววิทยา ประจำปี ค.ศ. 2025 จากผลงานสุดแหวกแนวที่แสดงให้เห็นว่า การทาสีลายทางขาวสลับดำบนตัววัวสามารถช่วยป้องกันแมลงวันดูดเลือดได้ผลจริง โดยไม่ต้องใช้ยาฆ่าแมลง
ทีมนักวิทยาศาสตร์นำโดย โทโมกิ โคจิมะ (Tomoki Kojima) จากศูนย์วิจัยการเกษตรและสิ่งแวดล้อมแห่งชาติญี่ปุ่น ได้รับการยกย่องจากคณะกรรมการรางวัลอิกโนเบล ซึ่งเป็นรางวัลสำหรับผลงานวิจัยที่ “ทำให้หัวเราะและคิดตาม” (makes you laugh, then makes you think) จากการค้นพบที่น่าทึ่งว่า วัวที่ถูกทาสีให้มีลายเหมือนม้าลายมีแนวโน้มที่จะถูกแมลงวันรบกวนน้อยกว่าวัวที่ไม่ได้ทาสีอย่างเห็นได้ชัด การค้นพบนี้ไม่เพียงแต่น่าขัน แต่ยังมีนัยสำคัญทางวิทยาศาสตร์และเศรษฐกิจอย่างมาก
ปัญหาแมลงวันรบกวนเป็นเรื่องใหญ่สำหรับเกษตรกรผู้เลี้ยงวัว เพราะแมลงวันเหล่านี้ไม่เพียงแต่สร้างความรำคาญ แต่ยังเป็นพาหะนำโรค ทำให้วัวเครียด และส่งผลกระทบต่อผลผลิตนมและเนื้อสัตว์ การควบคุมแมลงวันมักต้องพึ่งพายาฆ่าแมลง ซึ่งอาจมีสารตกค้างและเป็นอันตรายต่อสิ่งแวดล้อม
ด้วยแรงบันดาลใจจากม้าลายที่มีลายทางและถูกแมลงรบกวนน้อยกว่าม้าปกติ ทีมวิจัยจึงได้ทำการทดลองที่เรียบง่ายแต่ชาญฉลาด พวกเขาแบ่งวัวออกเป็นสามกลุ่ม กลุ่มแรกถูกทาสีลายทางขาว-ดำ กลุ่มที่สองถูกทาสีดำล้วน และกลุ่มควบคุมไม่ได้ทาสีใดๆ จากนั้นสังเกตพฤติกรรมของวัวและจำนวนแมลงวัน
ผลการทดลองพบว่า วัวที่มีลายทางขาว-ดำสะบัดหางและเคลื่อนไหวเพื่อไล่แมลงวันน้อยกว่ากลุ่มอื่นๆ ถึง 20% ซึ่งแสดงให้เห็นว่าลายทางขาวสลับดำมีประสิทธิภาพในการไล่แมลงวันได้อย่างน่าทึ่ง นักวิทยาศาสตร์อธิบายปรากฏการณ์นี้ว่าเกี่ยวข้องกับระบบการมองเห็นของแมลงวัน ซึ่งมีลักษณะเฉพาะคือ
- สร้างความสับสนในการตรวจจับการเคลื่อนไหว ลายทางขาวสลับดำที่ตัดกันอย่างชัดเจนจะรบกวนระบบการมองเห็นของแมลงวัน ทำให้พวกมันไม่สามารถประเมินความเร็วและทิศทางของวัวได้อย่างแม่นยำ เมื่อแมลงวันบินเข้าใกล้วัวที่ถูกทาสี พวกมันจะไม่สามารถชะลอความเร็วเพื่อลงจอดได้อย่างปกติ ทำให้มักจะบินเลยหรือชนเข้ากับตัววัวโดยไม่สามารถเกาะได้สำเร็จ
- การหักเหของแสงโพลาไรซ์ งานวิจัยก่อนหน้านี้พบว่า แมลงวันดูดเลือดบางชนิดถูกดึงดูดด้วยแสงโพลาไรซ์ (polarized light) ซึ่งสะท้อนออกมาจากผิวของสัตว์ที่มีสีเข้ม ลายทางขาวสลับดำจะทำให้เกิดการหักเหของแสงที่ซับซ้อน ทำให้แสงโพลาไรซ์ที่สะท้อนออกมาไม่สม่ำเสมอ เป็นการรบกวนสัญญาณที่แมลงวันใช้ในการระบุตำแหน่งของเหยื่อ
- การจำแนกภาพ (Spacial Aliasing) ดวงตาแบบรวม (compound eye) ของแมลงวันมีประสิทธิภาพต่ำในการมองเห็นภาพในระยะไกล เมื่อพวกมันบินเข้าใกล้วัวที่มีลายทาง ลายเส้นเหล่านี้จะทำให้เกิดปรากฏการณ์ที่เรียกว่า “การจำแนกภาพ” (aliasing) ซึ่งทำให้ภาพที่เห็นเพี้ยนไปจากความเป็นจริง จนไม่สามารถแยกแยะวัตถุได้ชัดเจนในระยะที่เหมาะสมกับการลงจอด
การค้นพบนี้เป็นวิธีแก้ปัญหาที่ยั่งยืนและเป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม โดยเฉพาะอย่างยิ่งในอุตสาหกรรมการเลี้ยงปศุสัตว์ที่ต้องเผชิญกับปัญหายาฆ่าแมลงตกค้าง
แม้จะเป็นงานวิจัยที่ฟังดูแปลกประหลาด แต่งานของโคจิมะและทีมก็เปิดมุมมองใหม่ในการควบคุมศัตรูพืชทางการเกษตรด้วยวิธีธรรมชาติที่ไม่ต้องพึ่งพาสารเคมี การได้รับรางวัลอิกโนเบลนี้ไม่เพียงแต่สร้างเสียงหัวเราะ แต่ยังย้ำเตือนให้เราเห็นว่าบางครั้งคำตอบที่ง่ายที่สุดก็อาจซ่อนอยู่ในธรรมชาติรอบตัวเรา และงานวิจัยที่ดูไม่น่าจะเป็นไปได้ก็อาจนำไปสู่ประโยชน์ในทางปฏิบัติอย่างคาดไม่ถึง
ข้อมูลอ้างอิง
- Kojima, T., Oishi, A., Matsubara, Y. et al. (2019)
Cows painted with black-and-white stripes repel biting flies and reduce defensive behaviors - Ig Nobel Prize winners. (2025).
Annals of Improbable Research
About Author
