กันภัยมหิดล

เรื่องโดย ดร.ปราโมทย์ ไตรบุญ
ธนาคารทรัพยากรชีวภาพแห่งชาติ

กันภัยมหิดล : Afgekia mahidoliae B.L. Burtt & Chermsir.

พรรณไม้ที่พบบริเวณนิเวศเขาหินปูนระดับต่ำ จัดอยู่ในวงศ์ถั่ว (Fabaceae) เป็นพรรณไม้ที่หายากชนิดหนึ่งของประเทศไทย

สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนีทรงมีพระราชานุญาตให้นำพระนามาภิไธยไปใช้ในคำระบุชนิดประกอบชื่อวิทยาศาสตร์ของพรรณไม้ชนิดนี้ตามคำขอของนักอนุกรมวิธานพืชจากกรมวิชาการเกษตร ซึ่งต่อมามีชื่อเรียกในภาษาไทยว่า กันภัยมหิดล

ไม้เถาเลื้อยล้มลุกหลายปี ลำต้นส่วนล่างเป็นเถาค่อนข้างแข็ง ส่วนบนเลื้อยพันขึ้นบนต้นไม้ชนิดอื่น แตกพุ่มไม่เป็นระเบียบ มีขนสั้นนุ่มหนาแน่น ใบประกอบแบบขนนก ปลายคี่ เรียงสลับ ใบย่อย 4-5 คู่ รูปรีแกมรูปขอบขนาน มีขนสั้นทั้งสองด้าน ช่อดอกแบบช่อกระจะ ออกตามซอกใบใกล้ปลายกิ่งและที่ปลายกิ่ง ดอกรูปดอกถั่ว สีม่วงอมขาว มีแถบสีเหลืองและจุดประสีแดงขนาดเล็กที่ใกล้โคนกลีบ กลีบเลี้ยง 5 กลีบเชื่อมติดกันที่โคน คล้ายรูปถ้วยตื้น ปลายแยกเป็นจักแหลมยาว กลีบดอก 5 กลีบ แยกเป็นอิสระ เกสรเพศผู้ 10 เกสร อับเรณูสีเหลือง เกสรเพศเมียที่อยู่ตรงกลางมีก้านยอดเกสรเพศเมียโค้งเรียวยาว ยอดเกสรเพศเมียเป็นตุ่มเล็ก ผลแบบผลแห้งแตกสองแนว รูปขอบขนาน เมล็ดสีน้ำตาลอมดำ

กันภัยมหิดลพบได้เฉพาะบริเวณป่าผลัดใบผสมป่าดิบแล้งตามนิเวศหินปูน ในจังหวัดกาญจนบุรี

ตัวอย่างต้นแบบของ Afgekia mahidoliae คือ Chermsirivathana s.n. เก็บเมื่อวันที่ 9 กันยายน พ.ศ. 2502 จากต้นที่ปลูกในบางเขน กรุงเทพมหานคร ซึ่งเป็นต้นที่เก็บมาจากบริเวณอำเภอไทรโยค จังหวัดกาญจนบุรี

อ้างอิง : Burtt, B. L. and Chermsirivathana, C. 1971. A Second Species of Afgekia (Leguminosae). Notes from the Royal Botanic Garden Edinburgh 31(1): 131-133.