การคิดเชิงอนาคต (Future Thinking)
การคิดเชิงอนาคต คือ วิธีคิดอย่างลึกซึ้ง ตรงไปตรงมา และมีกลยุทธ์ ผสมผสานการใช้ศาสตร์และศิลป์ทั้งความคิดสร้างสรรค์ สัญชาติญาณ ความเข้าใจเชิงลึก การค้นคว้า และการวิเคราะห์ เพื่อพิจารณาอนาคตที่เป็นไปได้ในภาพกว้าง ผลกระทบที่ตามมา และการตอบสนองที่อาจเกิดขึ้น โดยก้าวออกจากปัจจุบันและข้อจำกัดในปัจจุบัน การคิดเชิงอนาคตจึงแตกต่างจากแบบจำลองพยากรณ์ (Forecasting Model) ที่อาศัยแนวโน้มในอดีตแล้วคาดการณ์ไปข้างหน้า ตั้งอยู่บนมุมมองการทำงานที่ตายตัวของระบบโดยรวมโดยเปลี่ยนสมมติฐานเพื่อให้ได้ผลลัพธ์ที่แตกต่างกัน เช่น ถ้าการลงทุนเพิ่ม(ลด) -5% 10% และ 20% จะทำให้ GDP เปลี่ยนแปลงเท่าใด แบบจำลองเหล่านี้อาจจะเป็นประโยชน์ในระยะสั้น แต่ความน่าเชื่อถือเริ่มลดลงในระยะยาวเมื่อโลกเกิดการเปลี่ยนแปลง
รัฐบาลสหราชอาณาจักร โดย Government Office for Science ได้จัดทำคู่มือการใช้เครื่องมืออนาคต (Guidance The Futures Toolkit HTML) 12 แบบ เพื่อตอบคำถามที่นำไปสู่ภาพอนาคต
รายละเอียดของเครื่องมือโดยสังเขป ดังนี้
Delphi เครื่องมือถามคำถามแบบมีโครงสร้าง ใช้เพื่อรวบรวมความคิดเห็นจากคณะผู้เชี่ยวชาญเฉพาะด้านโดยใช้แบบสอบถามหลายรอบ
Seven Questions เทคนิคการสัมภาษณ์แบบมีโครงสร้างเพื่อรวบรวมข้อมูลเชิงกลยุทธ์จากผู้มีส่วนได้ส่วนเสียทั้งภายในและภายนอก
Horizon scanning การรวบรวมข้อมูลเชิงลึกอย่างเป็นระบบเกี่ยวกับแนวโน้มที่เกิดขึ้นใหม่และสัญญาณการเปลี่ยนแปลงอ่อนๆ (Weak Signals) เพื่อระบุภัยคุกคาม ความเสี่ยง และโอกาสที่อาจเกิดขึ้น
Three Horizons สำรวจปัจจุบัน ข้อจำกัด และอนาคตที่เป็นไปได้ที่แตกต่างกัน
Driver mapping แสดงแผนที่แนวโน้มและสิ่งที่ค้นพบ เพื่อหาสิ่งสำคัญที่สุดที่ต้องจัดการ
SWOT ระบุจุดแข็ง จุดอ่อน โอกาส และภัยคุกคามที่เกี่ยวข้องของนโยบาย ปัญหา หรือเหตุการณ์
Scenarios เรื่องราวดึงดูดใจเกี่ยวกับอนาคตที่เป็นไปได้ที่หลากหลาย ซึ่งช่วยให้เข้าใจว่าการใช้ชีวิตอยู่ที่ในแต่ละเรื่องราวเป็นอย่างไร จะส่งผลต่อตัวเรา ผู้เกี่ยวข้อง รวมถึงนโยบายและกลยุทธ์ที่ต้องดำเนินการอย่างไร
Visioning สร้างวิสัยทัศน์เชิงบวกแห่งอนาคตร่วมกัน รวมถึงชุดเป้าหมายร่วม และอธิบายภาพอนาคตเมื่อบรรลุเป้าหมาย
Futures Wheels การระดมความคิดแบบมีโครงสร้างช่วยระบุและจัดทำแผนที่การเชื่อมโยงระหว่างเหตุ และผลกระทบ
Policy Stress-testing วิธีการทดสอบนโยบาย กลยุทธ์ หรือตัวเลือกโครงการกับสถานการณ์ แนวโน้ม หรือเหตุการณ์ในอนาคต เพื่อดูว่าตัวเลือกเหล่านั้นสามารถรับมือกับเงื่อนไขภายนอกที่อาจเกิดขึ้นได้ดีเพียงใด
Roadmapping แสดงโครงสร้างขั้นตอนต่างๆ ที่นำไปสู่เป้าหมายเชิงกลยุทธ์หรืออนาคตที่ต้องการ
Backcasting เครื่องมือสำหรับกำหนดก้าวเดินจำเป็นต่อการสร้างอนาคตที่พึงปรารถนา เพื่อเอาชนะ อคติในปัจจุบัน ที่เกิดขึ้นในแผนสู่อนาคต
7 เส้นทาง (Path-Way) สู่ภาพอนาคต สามารถผนวกเครื่องมือต่าง ๆ เข้าด้วยกัน ได้แก่
1) สร้างข้อมูลเชิงลึกเกี่ยวกับอนาคตเมื่อกำหนดขอบเขตความท้าทายในอนาคต
2) สร้างและแบ่งปันวิสัยทัศน์ความสำเร็จในอนาคต
3) ทดสอบตัวเลือกนโยบายด้วยสถานการณ์อนาคตภายใต้ข้อจำกัดด้านเวลา
4) ทดสอบตัวเลือกนโยบายด้วยสถานการณ์อนาคต
5) สำรวจพลวัตของการเปลี่ยนแปลงเพื่อทำความเข้าใจทางเลือกทางนโยบายที่อาจพัฒนาขึ้น
6) ระบุช่องว่างเกี่ยวกับสิ่งที่จะมีความสำคัญในอนาคต เพื่อจัดลำดับความสำคัญของสิ่งที่ต้องดำเนินการ
7) พัฒนากลยุทธ์เชิงนโยบายสำหรับความท้าท้ายอนาคต
การมองภาพอนาคตช่วยกำหนดทิศทางระยะยาว และวางแผนรับมือกับการเปลี่ยนแปลงได้อย่างมีประสิทธิภาพ ก่อให้เกิดนวัตกรรมอนาคตด้านนโยบาย เทคโนโลยี และอื่น ๆ และยังเป็นเครื่องมือช่วยจัดสรรทรัพยากรอย่างมีประสิทธิภาพ ตลอดจนการสร้างเป้าหมายที่ชัดเจนเพื่อการก้าวสู่อนาคต สำหรับคู่มือ Guidance The Futures Toolkit HTML นี้ ยังมีตัวอย่างการใช้เครื่องมือ การวิเคราะห์ และกรณีศึกษา ที่มีรายละเอียดระดับหนึ่งและเป็นประโยชน์สำหรับผู้สนใจเกี่ยวกับการคิดเชิงอนาคต
ที่มา:
1/ Government of the United Kingdom. (2024, August 29). The futures toolkit. GOV.UK. https://www.gov.uk/government/publications/futures-toolkit-for-policy-makers-and-analysts/the-futures-toolkit-html