ยาต้นแบบ P218 สำหรับรักษาโรคมาลาเรีย

การพัฒนาสารต้านมาลาเรีย P218 ซึ่งเป็นสารต้านมาลาเรียตัวแรกที่ออกแบบและสังเคราะห์ขึ้นเองโดยนักวิจัยไทยจากศูนย์พันธุวิศวกรรมและเทคโนโลยีชีวภาพแห่งชาติ (ไบโอเทค) นำโดย ศาสตราจารย์ ดร. ยงยุทธ ยุทธวงศ์ นักวิจัยอาวุโส สวทช. และมีความร่วมกับนักวิจัยจากจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย มหาวิทยาลัยมหิดล London School of Hygiene and Tropical Medicine (LSHTM) ประเทศอังกฤษ และ Monash University ประเทศออสเตรเลีย โดยอาศัยองค์ความรู้จากการค้นพบโครงสร้างเอนไซม์เป้าหมายยาต้านมาลาเรีย ทำให้สามารถพัฒนาออกแบบสารต้านมาลาเรียมุ่งเป้าต่อเอนไซม์เป้าหมายได้อย่างจำเพาะเจาะจงและมีประสิทธิภาพทำลายเชื้อมาลาเรียที่ดื้อยาได้ การพัฒนาสารต้านมาลาเรียดังกล่าวได้รับการสนับสนุนงบประมาณวิจัยและพัฒนาทั้งจาก สวทช. และหน่วยงานต่างประเทศ คือ Medicines for Malaria Venture (MMV) ประเทศสวิตเซอร์แลนด์ ซึ่งเป็นองค์กรที่ไม่แสวงผลกำไรและเชี่ยวชาญเรื่องการพัฒนายารักษามาลาเรียระดับโลก เป้าหมายของทีมวิจัยคือการผลิตยาในรูปแบบยากิน ราคาถูก เพื่อเข้าถึงผู้ป่วยส่วนใหญ่ที่เป็นคนยากจน

ภาพที่ 10 การศึกษาสารต้านมาลาเรีย (ที่มาของภาพ จากแหล่งข้อมูลรายการที่ 7)

ไทม์ไลน์การพัฒนายาต้นแบบ P218 สำหรับรักษาโรคมาลาเรีย

ในปี พ.ศ. 2539 ไบโอเทค ได้จัดตั้งห้องปฏิบัติการวิศวกรรมโปรตีน-ลิแกนด์และชีววิทยาโมเลกุล ภายใต้หน่วยปฏิบัติการวิจัยเทคโนโลยีชีวภาพ-โยธี
ระหว่างปี พ.ศ. 2540–2546 ไบโอเทคได้มีการพัฒนามาอย่างต่อเนื่อง โดยร่วมมือกับสำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย และ The Special Programme for Research and Training in Tropical Diseases (TDR/WHO)
ปี พ.ศ. 2546 ได้ค้นพบโครงสร้างเอมไซม์ Dihydrofolate Reductase (DHFR) ซึ่งเป็น breakthrough ของการพัฒนาและออกแบบยารักษาโรคมาลาเรียรุ่นใหม่ ประสบผลสำเร็จในการสังเคราะห์อนุพันธ์สารต้านมาลาเรียหลายชนิด เช่น กลุ่มไพริมีดีน มีการตีพิมพ์โครงสร้าง pf DHFR-TS เป็นครั้งแรกของโลก
ปี พ.ศ. 2551 ค้นพบยาต้นแบบ P218
ปี พ.ศ. 2551 เดือนเมษายน ศึกษา P218 พรีคลีนิกแบบ non-GLP
ปี พ.ศ. 2552 เดือนมีนาคม P218 ผ่านการทดสอบระดับพรีคลีนิก แบบ non-GLP
ปี พ.ศ. 2557 เดือนพฤษภาคม สวทช. ร่วมกับ Medicines for Malaria Venture (MMV) ประเทศสวิตเซอร์แลนด์ ทดสอบ P218 ระดับพรีคลินิกแบบ non-GLP
ปี พ.ศ. 2558 เดือนกันยายน P218 ผ่านการทดสอบระดับพรีคลินิกแบบ GLP และผ่านกรรมการ “Global Safety Board” สามารถดำเนินการทดสอบ “ครั้งแรกในมนุษย์” และขึ้นทะเบียนยาวิจัยใหม่ (Investigational New Drug)
ปี พ.ศ. 2562 ได้สาร P218 เป็นสารแอนติโฟเลต ต้านมาลาเรียทีมีประสิทธิภาพที่ดีต่อเชื้อดั้งเดิมและเชื้อกลายพันธุ์ดื้อยา โอกาสเชื้อกลายพันธุ์ดื้อยาต่อ P218 มีน้อยกว่ายาไพริเมธามีน เพื่อการรักษาในระดับพรีคลีนิค
ปี พ.ศ. 2564 วิจัยจาก P218 ค้นพบโปรตีนชื่อว่า “ซีรีนไฮครอกซีเมทิลทรานสเฟอเรส” (Serine hydroxymethyltransferase) หรือ SHMT เป็นเอนไซม์ในการสังเคราะห์โฟเลตเช่นเดียวกับเอนไซม์ DHFR จากการวิจัย การทำงานของเอมไซม์ SHMT เป็นสารที่มีความจำเพาะสูงได้นำมาต่อยอดใช้พัฒนาสารยับยั้ง เพื่อพัฒนายาต้านมาลาเรียที่มีประสิทธิภาพต่อไป

สาร P218 ได้ผ่านการทดสอบความปลอดภัยทางเภสัชวิทยาและความเป็นพิษตามมาตรฐาน GLP และได้รับการรับรองเพื่อการทดสอบครั้งแรกในมนุษย์จาก Global Safety Board ของ Medicines for Malaria Venture (MMV) ได้ทำการทดสอบที่ประเทศอังกฤษพบว่ามีความปลอดภัยกับมนุษย์และจะทำการรวบรวมผลและประเมินสารเมตาโบไลท์ที่พบ และเตรียมแผนทดสอบฤทธิ์ในการป้องกันการติดเชื้อมาลาเรียต่อไป เพื่อยื่นจดทะเบียน ยาวิจัยใหม่

ทีมวิจัยได้ตีพิมพ์บทความวิชาการเพื่อเผยแพร่ความรู้ในวารสารนานาชาติ และยื่นจดสิทธิบัตรทั้งในประเทศไทย และในประเทศวหรัฐอเมริการ ได้แก่

27 เมษายน พ.ศ. 2544 ยื่นจดสิทธิบัตรเรื่อง อนุพันธ์ 5-เอริล-6 ซับสกิทิวเต็ด-2,4-ไดอะมิโนไพริมิดีนและกรรมวิธีการเตรียม ในประเทศไทย และได้รับคู่มือสิทธิบัตร 16 ตุลาคม พ.ศ. 2551
11 พฤษภาคม พ.ศ. 2544 ยื่นจดสิทธิบัตรเรื่อง อนุพันธ์ไตรเมโธพริมสำหรับการพัฒนายาต้านมาลาเรีย ในประเทศไทย และได้รับคู่มือสิทธิบัตร 17 สิงหาคม พ.ศ. 2551
13 มีนาคม พ.ศ. 2546 ยื่นจดสิทธิบัตรเรื่อง Antimalarial pyrimidine derivatives and methods of making and using them ประเทศสหรัฐอเมริกา และได้รับคู่มือสิทธิบัตร 13 พฤษภาคม พ.ศ. 2553
10 สิงหาคม พ.ศ. 2551 ยื่นจดสิทธิบัตรเรื่อง Antimalarial compounds with flexible sidechains ประเทศสหรัฐอเมริกา และได้รับคู่มือสิทธิบัตร 10 กันยายน พ.ศ. 2556

แหล่งข้อมูล

นาตยา คชินทร. (2557, 24 เมษายน 2557). ‘P218’ สารต้านมาลาเรียชนิดใหม่ยาตัวแรกที่ผลิตโดยฝีมือคนไทย – ฉลาดคิด. เดลินิวส์. https://www.dailynews.co.th/it/232320/
ศูนย์พันธุวิศวกรรมและเทคโนโลยีแห่งชาติ. (2564). รายงานประจำปี 2564 ศูนย์พันธุวิศวกรรมและเทคโนโลยีแห่งชาติ. ปทุมธานี : ศูนย์ฯ.
ศูนย์พันธุวิศวกรรมและเทคโนโลยีแห่งชาติ. (2563). รายงานประจำปี 2563 ศูนย์พันธุวิศวกรรมและเทคโนโลยีแห่งชาติ. ปทุมธานี : ศูนย์ฯ.
ศูนย์พันธุวิศวกรรมและเทคโนโลยีแห่งชาติ. (2560). รายงานประจำปี 2560 ศูนย์พันธุวิศวกรรมและเทคโนโลยีแห่งชาติ. ปทุมธานี : ศูนย์ฯ.
ศูนย์พันธุวิศวกรรมและเทคโนโลยีแห่งชาติ. (2556). รายงานประจำปี 2556 ศูนย์พันธุวิศวกรรมและเทคโนโลยีแห่งชาติ. ปทุมธานี : ศูนย์ฯ.
สำนักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ. (2564). 3 ทศวรรษ สวทช. กับการขับเคลื่อนประเทศด้วยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี : สุขภาพและการแพทย์. ปทุมธานี : สำนักงานฯ.
สำนักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ. (2564, มิถุนายน 9). “P218” สารต้านมาลาเรียชนิดใหม่ฝีมือคนไทย. https://www.nstda.or.th/home/performance_post/p218-antimalarial-agents/